Restrukturyzacja banków i zaangażowanie wierzycieli w pokrycie strat
Uwaga dotycząca restrukturyzacji banków i zaangażowania wierzycieli w pokrycie strat (bail-in)
W odpowiedzi na kryzys finansowy z 2008 r. w wielu krajach przyjęto regulacje, które umożliwią uporządkowaną restrukturyzację banków zagrożonych niewypłacalnością bez konieczności korzystania z pomocy podatników. Oznacza to, że w przypadku likwidacji spółki straty mogą ponieść akcjonariusze banku i wierzyciele. Celem tych regulacji jest umożliwienie przeprowadzenia restrukturyzacji banków bez angażowania środków publicznych.
W tym celu Unia Europejska przyjęła następujące akty prawne:
- dyrektywa w sprawie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków (BRRD) oraz
- rozporządzenie ustanawiające jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji instytucji kredytowych i niektórych firm inwestycyjnych w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (rozporządzenie SRM).
Dyrektywa BRRD stanowi między innymi, że każde państwo członkowskie UE powoła krajowy organ ds. restrukturyzacji, który będzie mieć określone uprawnienia do przeprowadzania działań naprawczych i sanacyjnych wobec instytucji kredytowych. Działania te mogą mieć niekorzystny wpływ na akcjonariuszy i wierzycieli banku.
Dokładny charakter działań, jakie organy ds. restrukturyzacji mogą podejmować na szczeblu krajowym, może się różnić. Poniżej wyjaśniamy możliwe działania zaradcze na przykładzie Niemiec. Procedury rozstrzygania sporów w innych krajach, zwłaszcza poza Europą, mogą być również odmienne i bardziej konkretne.
Kiedy może mnie to dotyczyć?
Możesz objęty/objęta tą klauzulą jako akcjonariusz lub wierzyciel banku, tzn. jeśli posiadaszinstrumenty finansowe wyemitowane przez bank (np. akcje, obligacje lub certyfikaty), lub jako partner umowny banku, jeśli masz roszczenia wobec banku (np. pojedyncze transakcje w ramach umowy ramowej dotyczącej transakcji terminowych na instrumentach finansowych).
Papiery wartościowe, które Twój bank przechowuje dla Ciebiejako klienta na rachunku powierniczym i które nie zostały wyemitowane przez bank powierniczy, nie będą objęte działaniami naprawczymi podjętymi wobec tego banku. Jeżeli bank depozytariusz przechodzi procedurę naprawczą, Twoje prawa własności do instrumentów finansowych na rachunku depozytowym nie ulegają zmianie.
Jakie są organy ds. restrukturyzacji?
Aby umożliwić uporządkowaną restrukturyzację w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej, powołano organy ds. restrukturyzacji. Organ ds. restrukturyzacji właściwy dla danego banku jest uprawniony do nakazania podjęcia działań naprawczych pod pewnymi warunkami.
Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (SRB lub Einheitlicher Abwicklungsausschuss w Niemczech) i Federalny Instytut Nadzoru nad Usługami Finansowymi (Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht — BaFin) to organy odpowiedzialne za restrukturyzację i uporządkowaną likwidację w Niemczech. Dla uproszczenia w dalszej części nie stosuje się rozróżnienia SRB i BaFin.
Kiedy nastąpi restrukturyzacja banku lub zaangażowanie wierzycieli w pokrycie strat?
Organ ds. restrukturyzacji może nakazać podjęcie określonych działań naprawczych, jeżeli spełnione są wszystkie następujące warunki:
- Przetrwanie banku jest zagrożone. Ocenę tę przeprowadza się zgodnie z wymogami prawnymi i będzie ona mieć zastosowanie np. wtedy, gdy straty banku spowodują, że nie będzie on już spełniać wymogów prawnych niezbędnych do uzyskania autoryzacji jako instytucja kredytowa.
- Nie ma szans na uniknięcie niewypłacalności banku poprzez alternatywne działania sektora prywatnego lub inne działania regulacyjne.
- Działanie to jest konieczne ze względu na interes publiczny, tzn. jest konieczne i proporcjonalne, a likwidacja w ramach standardowego postępowania upadłościowego nie jest równoważną alternatywą.
Jakie działania może podjąć organ ds. restrukturyzacji?
Jeżeli spełnione są wszystkie warunki restrukturyzacji, organ ds. restrukturyzacji może jeszcze przed ogłoszeniem niewypłacalności podjąć szeroko zakrojone działania, które mogą mieć negatywny wpływ na akcjonariuszy i wierzycieli banku, takie jak:
- Umorzenie lub konwersja długu (ang. bail-in) (znane również jako zaangażowanie wierzycieli w pokrycie strat): Organ ds. restrukturyzacji może umorzyć instrumenty finansowe i roszczenia wobec banku w całości lub w części albo zamienić je na kapitał własny (akcje lub inne udziały kapitałowe w spółce) w celu ustabilizowania sytuacji banku.
- Sprzedaż spółki: Akcje, aktywa, prawa lub zobowiązania banku podlegającego restrukturyzacji zostają przeniesione w całości lub w części na określonego nabywcę. Jeżeli sprzedaż spółki wpłynie negatywnie na akcjonariuszy i wierzycieli, zostanie im udostępniona inna istniejąca instytucja.
- Bank pomostowy: Organ ds. restrukturyzacji może przenieść akcje banku albo część lub całość aktywów banku, łącznie z jego zobowiązaniami, na bank pomostowy. Może to wpłynąć na zdolność banku do wywiązywania się ze zobowiązań płatniczych i realizacji zobowiązań względem wierzycieli oraz obniżyć wartość akcji banku.
- Przeniesienie do spółki zarządzającej aktywami: Aktywa, prawa i zobowiązania przekazuje się spółce zarządzającej aktywami w celu zarządzania nimi w sposób maksymalizujący ich wartość do czasu późniejszej sprzedaży lub likwidacji. Podobnie jak w przypadku sprzedaży spółki, po przeniesieniu wierzyciele będą mieć nowego dłużnika.
Organ ds. restrukturyzacji może oficjalnie nakazać dostosowanie warunków instrumentów finansowych wyemitowanych przez bank oraz wierzytelności wobec niego, np. zmianę terminu płatności lub stopy procentowej na niekorzyść wierzyciela. Ponadto zobowiązania dotyczące płatności i realizacji zobowiązań mogą ulec zmianie, łącznie z możliwością ich czasowego zawieszenia. Prawo wierzycieli do wypowiedzenia umowy oraz inne prawa decyzyjne wynikające z instrumentów finansowych lub roszczeń mogą również zostać czasowo zawieszone.
W jakich okolicznościach mnie jako wierzyciela dotyczy umorzenie lub konwersja długu?
To, czy jako wierzyciel zostaniesz objęty / objęta tą procedurą, zależy od zakresu zarządzonego środka oraz klasyfikacji Twojegoinstrumentu finansowego lub roszczenia. W ramach umorzenia lub konwersji długu instrumenty finansowe i wierzytelności są dzielone na różne klasy i wykorzystywane zgodnie z prawną kolejnością pierwszeństwa odpowiedzialności (hierarchia zobowiązań).
Poniższe zasady mają zastosowanie do zaangażowania akcjonariuszy i wierzycieli poszczególnych klas: Dopiero gdy cała klasa zobowiązań zostanie wykorzystana, ale nie jest wystarczająca, aby odpowiednio zrekompensować straty i ustabilizować sytuację banku, można umorzyć lub dokonać konwersji kolejnej klasy zobowiązań w hierarchii zobowiązań.
Niektóre rodzaje instrumentów finansowych i wierzytelności są prawnie wyłączone z procedury umorzenia lub konwersji długu. Na przykład depozyty objęte ustawowym systemem gwarancji depozytowych do kwoty 100 000 EUR oraz zobowiązania zabezpieczone aktywami (np. Pfandbriefe [listy zastawne]). W hierarchii zobowiązań banku z siedzibą w Niemczech należy wyróżnić następujące klasy:
1. Po pierwsze, działania naprawcze wpływają na kapitał podstawowy Tier 1, a tym samym na właścicieli banku.
2. Następnie wzywa się wierzycieli dodatkowego kapitału Tier 1 (posiadaczy niezabezpieczonych wieczystych podporządkowanych papierów dłużnych i cichych udziałów z możliwością konwersji lub umorzenia, które są podporządkowane instrumentom kapitału uzupełniającego).
3. Następnie wykorzystuje się kapitał zapasowy. Dotyczy to wierzycieli mających zobowiązania podporządkowane (np. posiadaczy pożyczek podporządkowanych).
4. Kolejnym elementem hierarchii zobowiązań są niezabezpieczone podporządkowane instrumenty finansowe i wierzytelności, które nie spełniają wymogów dodatkowego kapitału Tier 1 ani kapitału zapasowego.
5. Następnie w hierarchii zobowiązań wykorzystywane są niezabezpieczone, niepodporządkowane instrumenty finansowe i niestrukturyzowane instrumenty dłużne1. Do tej klasy zalicza się wyłącznie papiery dłużne, które:
a) zostały wyemitowane przed dniem 21 lipca 2018 r. i nie stanowią instrumentów rynku pieniężnego ani produktów strukturyzowanych; lub
b) zostały wyemitowane po 21 lipca 2018 r., mają umowny okres obowiązywania wynoszący co najmniej jeden rok, nie stanowią produktów strukturyzowanych i w których postanowienia umowne — a w przypadku obowiązku publikacji prospektu sam prospekt — wyraźnie wskazują, że mają niższą pozycję niż zobowiązania z następnej klasy (6).
Klasę tę określa się również jako „podrzędną uprzywilejowaną”.
6. Następny poziom hierarchii zobowiązań obejmuje następujące niezabezpieczone zobowiązania:
a) instrumenty dłużne, których nie można zakwalifikować do klasy (5), na przykład instrumenty dłużne wyemitowane po 21 lipca 2018 r. i które nie mają niższego odniesienia rangi wymaganego do zaklasyfikowania do klasy (5).
b) Strukturyzowane, niezabezpieczone instrumenty finansowe i wierzytelności (takie jak certyfikaty na indeksy giełdowe lub należności z tytułu instrumentów pochodnych). W takich przypadkach wysokość spłaty lub wypłaty odsetek zależy od niepewnego zdarzenia przyszłego lub rozliczenie następuje w inny sposób niż poprzez wypłatę pieniędzy.
c) Obejmuje to również depozyty w wysokości ponad 100 000 EUR od spółek, które nie są przypisane do klasy (7).
W odróżnieniu od klasy (5) klasa ta jest również określana jako klasa nadrzędna uprzywilejowana.
7. Na koniec depozyty osób fizycznych, mikroprzedsiębiorstw, małych i średnich przedsiębiorstw mogą również zostać wykorzystane w zakresie przekraczającym ustawową gwarancję depozytów w wysokości 100 000 EUR (inne depozyty uprzywilejowane).
W związku z tym obowiązuje uproszczona kolejność odpowiedzialności przedstawiona na ostatniej stronie (w kierunku strzałki zaczynającej się od kapitału podstawowego Tier 1), zgodnie z którą niższa klasa jest wykorzystywana wyłącznie do pokrycia strat, jeśli wykorzystanie klas poprzednich okaże się niewystarczające (zob. punkt „Uproszczona prezentacja hierarchii zobowiązań”).
Organ ds. restrukturyzacji może w indywidualnych przypadkach odstąpić od tej zasady.
1 Instrumentami dłużnymi są obligacje na okaziciela, obligacje zbywalne i podobne prawa, które z uwagi na swój charakter mogą być przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym, a także obligacje imienne i pożyczki wekslowe, o ile nie kwalifikują się jako depozyty uprzywilejowane w klasie (6) ani jako depozyty zabezpieczone, które są wyłączone z umorzenia i konwersji.
Jakie konsekwencje mogą mieć dla mnie jako wierzyciela działania naprawcze?
Jeżeli organ ds. restrukturyzacji zarządzi lub wdroży działania przewidziane w niniejszych przepisach, wierzyciel nie może wypowiedzieć instrumentów finansowych ani roszczeń, ani dochodzić żadnych innych praw wynikających z umowy wyłącznie z powodu wdrożenia takiego działania. Ma to zastosowanie tak długo, jak bank wypełnia swoje główne zobowiązania wynikające z warunków instrumentów finansowych i wierzytelności, w tym zobowiązań płatniczych i wykonawczych.
Jeżeli organ ds. restrukturyzacji wdroży opisane działania, istnieje ryzyko, że zainwestowany kapitał akcjonariuszy i wierzycieli zostanie utracony w całości. Akcjonariusze i wierzyciele mający instrumenty finansowe i wierzytelności mogą zatem stracić całą kwotę wydaną na ich nabycie, łącznie z innymi kosztami związanymi z zakupem.
Sama możliwość zarządzenia wdrożenia działań naprawczych może utrudnić sprzedaż instrumentu finansowego lub wierzytelności na rynku wtórnym. Może to oznaczać, że akcjonariusze i wierzyciele będą mogli sprzedać instrument finansowy lub wierzytelność jedynie ze znacznym upustem. Nawet w przypadku istniejących zobowiązań wykupu ze strony banku emitenta sprzedaż takich instrumentów finansowych może wiązać się ze znacznym dyskontem.
Jeżeli bank podlega procedurze restrukturyzacji, akcjonariusze i wierzyciele nie powinni być traktowani gorzej niż w przypadku przeprowadzania standardowej procedury upadłościowej banku. Jednakże, jeżeli działanie naprawcze doprowadzi do tego, że akcjonariusz lub wierzyciel znajdzie się w gorszej sytuacji niż ta, w jakiej znalazłby się w przypadku przeprowadzenia standardowego postępowania upadłościowego wobec banku, akcjonariusz lub wierzyciel ma prawo dochodzić odszkodowania z funduszu utworzonego na potrzeby restrukturyzacji (funduszu restrukturyzacyjnego lub jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, SRF). W przypadku powstania roszczenia odszkodowawczego wobec SRF istnieje ryzyko, że wypłaty z tego tytułu zostaną dokonane znacznie później, niż miałoby to miejsce, gdyby bank należycie wywiązał się ze swoich zobowiązań umownych.
Uwaga zgodnie z artykułem 41(4) rozporządzenia delegowanego (UE) 2017/565 z dnia 25 kwietnia 2016 r.
Niektóre instrumenty finansowe emitowane przez instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne mają na celu spełnienie regulacyjnych wymogów kapitałowych na mocy rozporządzenia (UE) nr 575/2013, dyrektywy 2013/36/UE i dyrektywy 2014/59/UE.
Dotyczy to w szczególności kapitału podstawowego Tier 1, dodatkowego kapitału Tier 1 lub zapasowych instrumentów kapitałowych wyemitowanych w klasach (1)–(3), podporządkowanych instrumentów finansowych i wierzytelności opisanych w klasie (4) oraz nieuprzywilejowanych instrumentów dłużnych sklasyfikowanych w klasie (5).
Tego rodzaju instrumenty zazwyczaj oferują wyższą stopę zwrotu niż depozyty bankowe, ale wiążą się z większym ryzykiem niewypłacalności w przypadku upadłości banku lub wdrożenia działań naprawczych ze względu na niższy priorytet w hierarchii wierzytelności oraz brak gwarancji depozytowych. W przeciwieństwie do depozytów bankowych instrumentami tymi można zasadniczo obracać na rynku wtórnym, ale może się zdarzyć, że na rynku wtórnym nie znajdzie się kupującego ani sprzedającego (ryzyko płynności), a cena rynkowa może zmienić się na niekorzyść inwestora (ryzyko zmiany kursu cen).
Szczegółowe informacje na temat możliwości i ryzyka można znaleźć w dokumentacji danego instrumentu finansowego.
Gdzie mogę dowiedzieć się więcej?
BaFin opublikował informacje na temat restrukturyzacji banków i firm ubezpieczeniowych oraz potencjalnego zaangażowania klientów w pokrywanie strat:
